کاشی هفت رنگ نوعی از کاشی‌ها می باشند که در اواخر دوره تیموریان و اوایل دوره صفویان باب شدند. کاشی هفت رنگ که به آن کاشی‌های خشتی هم می گویند جایگزین کاشی معرق شدند. نمونه‌های آن را می‌توانیم در کاشی کاری های ایرانی مساجد، عبادتگاه‌ها، مقبره‌ها و برخی منازل شخصی مشاهده کنیم.
کاشی‌های هفت رنگ مربعی بوده و ابعاد آن معمولا ۱۵*۱۵ و ۲۰*۲۰ سانتی‌متر می باشد. اما کاشی‌هایی که در مناره‌ها و گنبدها استفاده می شد در سایزهای ۱۵*۷.۵ یا ۲۰*۱۰ بود. برای نقاشی کاشی هفت رنگ، این قطعات را در کنار هم قرار می دادند و طرح اولیه را که بر روی کاغذ سمبه شده کشیده شده را روی آن کپی کرده و طرح کپی شده را با اکسید منگنز قلم‌گیری و با رنگ، رنگ‌آمیزی می نمودند. سپس کاشی در کوره پخته و آماده نصب می‌شد.
هفت رنگ به کار رفته در این کاشی‌ها عبارتند از سفید، سیاه، لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد و حنایی اما به این نکته باید توجه کنیم که در تهیه کاشی هفت رنگ حتما از تمام این هفت رنگ بر روی یک قطعه کاشی استفاده نمی کنند. و حتی ممکن است برای تنظیم و هماهنگی نقوش، از سایر رنگها در رنگ آمیزی آن ها استفاده کنند.
آنچه می خوانید:
تاریخچه کاشی هفت رنگ
شواهد به دست آمده از آثار باستانی نشان می دهد که کاشی کاری در ایران سابقه‌ای بسیار زیادی دارد . تا قرن چهارم و پنجم هجری لعاب کاشی ها قلیایی بود و از این لعاب برای تزیین داخل و خارج بناها استفاده می نمودند. اما پس از تغییر سبک کاشی ها در دوران سلجوقیان از کاشی های رنگی به عنوان کتیبه هایی از آیه های قرآن استفاده می کردند که به مرور زمان کاربرد آن ها تغییر کرد و در سایر بناها از آن استفاده می شد.در این دوران سبک بیشتر کاشی ها معرق بود و کاشی هفت رنگ شناخته شده‌ی امروزی به این شکل وجود نداشت.
پس از آن با ساخت امامزاده جعفر اصفهان کاشی هفت رنگ مورد استقبال قرار گرفت و تا زمان صفویان پیشرفت بسیاری کرد
استفاده از کاشی‌های لعاب دار به دوره هخامنشیان باز می گردد اما استفاده از این کاشی‌ها در آن زمان رواج آن‌چنانی نداشت. در دوره سلجوقیان، استفاده از کاشی‌های رنگی در بناها گسترش بیشتری پیدا کرد اما با حمله مغول ها بسیاری از این آثار ویران شدند و پس از آن با انتساب ایلخان مغول بر فرمانروایی این بناها ترمیم و بازسازی شد و هنر کاشی کاری دوباره رواج پیدا کرد.
یکی از مهمترین آثار تاریخی کاشی کاری ایران در این دوران ساخت گنبد سلطانیه بر آرامگاه سلطان محمد خرابنده بود. کار ساخت این بنای مشهور تا پایان قرن هفتم به طول انجامید. بنای خارجی این گنبد با کاشی فیروزه ای تزین شده است و اطراف آن نوشته هایی با خط کوفی به رنگ لاجوردی به چشم میخورد و داخل گنبد نیز با کاشی هفت رنگ در بالاترین سطح کیفیت تزیین شده است.
بزرگترین کاشی هفت رنگ دنیا
کاشی هفت رنگ در زمان معاصر نیز مورد توجه هنرمندان بسیاری است. بزرگترین کاشی هفت رنگ دنیا هنر استاد محمود ماهرالنقش و منقش به نام مبارک حضرت علی (ع) می باشد. این اثر در مراسم گشایش نمایشگاه ایران، سرزمین نیایش در شهر مونیخ آلمان رونمایی گردید.
تفاوت کاشی هفت رنگ و معرق
مهمترین تفاوت های کاشی هفت رنگ و معرق عبارتند از تفاوت در جنس و تفاوت در ابعاد قطعات است.
تفاوت جنس کاشی هفت رنگ و معرق
جنس کاشي هفت رنگ نسبت به کاشی معرق بسیار سخت و محکم است. علت این تفاوت جنس این است که طرح کاشی معرق پس از اینکه بر روی کاشی منتقل شد باید با استفاده از تیشه تراش بخورد درصورتیکه روی طرح کاشی هفت رنگ رنگ آمیزی می‌شود و سپس در کوره پخته می‌شود. به همین علت کاشی هفت رنگ از نظر سرعت ساخت نسبت به کاشی معرق برتری دارد و به همین منظور برای بناهای بزرگ بیشتر از کاشی هفت رنگ استفاده می کنند.
تفاوت ابعاد کاشی هفت رنگ و معرق
قطعات کاشي هفت رنگ فقط به صورت مربع یا مستطیلی است در حالیکه قطعات کاشي معرق با توجه به طرح می تواند در اشکال مختلف تولید شود.
مزایای استفاده از کاشی هفت رنگ
استفاده از کاشی هفت رنگ برای هنرمندان مزایای بسیاری دارد. مهمترین مزایای کاشی هفت رنگ شامل موارد زیر می شود:
- قیمت کاشی هفت رنگ از نظر اقتصادی مقرون به صرفه تر می باشد.
- تهیه کاشی هفت رنگ نسبت به بقیه کاشی های سنتی از نظر ساخت به زمان کمتری نیاز دارد.
- کاشی هفت رنگ دوام بسیار بالایی در مقابل خراشیدگی، حرارت و نور خورشید دارد.
- کاشی های هفت رنگ ضد آب هستند و در مکان های مرطوب و نیاز به شستشو مورد استفاده قرار می گیرد.
با توجه به مزایای گفته شده به این نتیجه می رسیم که استفاده از کاشی های هفت رنگ به علت داشتن دو فاکتور مهم در ساختمان‌سازی، یعنی سرعت و قیمت نسبت به سایر کاشی ها برتری دارد و محبوبیت خاصی نزد معماران دارد.
روش ساخت کاشی هفت رنگ
روش ساخت کاشی هفت رنگ به شرح زیر است:
- مرحله اول ، ساخت کاشی خام است که در تهیه آن به نوع خاک باید توجه کنیم که عاری از ناخالصی هایی مثل دانه های شن و آهک باشد پرا که پس از پخت در صورت تماس با آب دچار ترک و شکستگی می شود. گل خام را در قالب های کاشی ریخته و در کوره می پزیم سپس سطح آن را با لعاب سفید و یا نیمه شفاف می پوشانیم.
- در مرحله دوم طرح و نقش مورد نظر را بر روی یک کاغذ پوستی ترسیم می‌کنیم و دور تا دور طرح را با سوزن سوراخ سوراخ می‌کنیم و روی کاشی‌های لعاب‌دار قرار می دهیم.
- مرحله سوم پودر ذغال را به آرامی روی طرح حرکت می دهیم تا از داخل سوراخ‌هایی که روی کاغذ ایجاد کرده‌ایم، عکس طرح به کاشی منتقل شود.
- پس از پایان کار طرح‌اندازی بر روی کاشی ، کاغذ را برمی‌داریم و با قلم و جوهر اکسید منگنز طرح را روی کاشی‌ها می کشیم.
- در انتها نیز داخل خطوط قلم‌گیری شده را با رنگ‌های مشخص رنگ‌آمیزی می کنیم و می گذاریم تا رنگ آن خشک شود. رنگها از نوع رنگ لعاب می باشند
- بعد از خشک شدن رنگ، کاشی‌ها را ۷ تا ۹ ساعت درون کوره می گذارند تا پخته شوند. حرارت باید به طور یکسان به همهی قسمت های کاشی برسد. بعد از خارج کردن کاشی‌ها از کوره، برمبنای شماره‌هایی که قبل از پخت، پشت کاشی‌ها نوشته شده ، آن‌ها را کنار هم می‌چینند و در محل مورد نظر اجرا می‌کنند.
سخن پایانی
در این مطلب تلاش کردیم شما را با کاشی هفت رنگ و مزایای این کاشی نسبت به کاشی های سنتی دیگر آشنا کنیم. گسترش و پیشرفت کاشی های هفت رنگ پس از دوران صفوریان بیشتر به چشم میخورد امیدوارم مطالب بالا برایتان مفید بوده باشد.
