تکنیک ساگار (Saggar)، روشی باستانی در سفالگری جهت حفاظت بهتر از ظروف و قطعات سفالی و سرامیکی در فرآیند پخت آنها در کوره است. این تکنیک مبتنی بر فرآیندی است که بر اساس آن ظروف سفالی را درون محفظه‌هایی به نام ساگار قرار می‌دهند و سپس آنها را در کوره می‌پزند. ساگارها از قطعات در برابر تماس مستقیم با شعله یا گرمای شدید محافظت می‌کنند. به علاوه، استفاده از تکنیک ساگار سبب می‌شود که قطعات به طور مستقیم در معرض گازها، خاکستر و مواد مختلف درون کوره قرار نگیرند. این روش به ویژه در کوره‌هایی که مواد آلوده کننده زیادی دارند، بسیار موثر و کارآمد است. این محفظه‌های مقاوم به حرارت (ساگارها) عموما از موادی نظیر خاک رس ساخته می‌شوند که دارای خواص مقاوم در برابر حرارت هستند. این تکنیک به سفالگران امکان می‌دهد که کنترل بیشتری بر روی نتیجه نهایی کار داشته باشند و از قطعات سفالی خود در برابر آسیب‌های احتمالی به هنگام پخت محافظت کنند.
شایان ذکر است که سفالگر می‌تواند به انتخاب خود، مواد قابل احتراقی نظیر اکسیدها یا مواد آلی را درون ساگار قرار دهد تا در اثر آزاد شدن گازهای ناشی از سوختن این مواد، جلوه‌های بصری خاص و منحصر به فردی با طرح و رنگ‌های متنوع پس از فرآیند پخت به وجود آید. به واقع می‌توان گفت ساگارها مانند کوره‌های کوچکی هستند که یک محیط کنترل‌شده را ایجاد می‌کنند. با استفاده درست از این تکنیک، قادر خواهید بود تا خالق قطعاتی سفالی با جلوه‌های بصری رمزآلود و شگفت‌انگیز باشید.
آنچه می خوانید:
نقش ساگارها در پخت
ساگارها در پخت ظروف سفالی، چند نقش کلیدی و مهم دارند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- محافظت از سفال‌های ظریف، دارای طرح و نقش‌های فراوان و پیچیده در برابر شوک حرارتی: ساگارها کمک می‌کنند تا قطعات سفالی از تغییرات ناگهانی دما در کوره در امان بمانند.
- حفاظت از سطوح لعاب‌دار در برابر شعله مستقیم: با استفاده از تکنیک ساگار، از تماس مستقیم شعله با سطح لعاب‌دار جلوگیری می‌شود.
- محبوس کردن مواد قابل احتراق که جو داخلی کوره را تغییر می‌دهند: این مواد به ایجاد اثرات خاص روی سطح سفال کمک می‌کنند.
- پیشگیری از آلودگی کوره با مواد کربنی: ساگارها مانعی در برابر ورود مواد کربنی به کوره هستند که می‌توانند به قطعات آسیب بزنند.
- امکان استفاده از موادی با دمای احتراق پایین‌تر: ساگارها امکان استفاده از مواد خاصی را فراهم می‌کنند که در دماهای پایین‌تر می‌سوزند. این نکته به خصوص در راستای بهره‌وری مناسب انرژی نیز می‌تواند موردتوجه قرار گیرد.
از این رو، می‌توان دریافت که بهره‌گیری از تکنیک ساگار به منظور مدیریت جو پخت می‌تواند مزایای متعددی را در پخت قطعات سفالی ایجاد نماید.
طراحی و نحوه استقرار ساگارها
ساگارها ظرف‌های درپوش‌داری هستند که از خاک رس مقاوم به حرارت بالا یا مواد نسوز ساخته می‌شوند. آنها در طرح‌ها و شکل‌های مختلفی از جمله جعبه‌ها، استوانه‌ها یا اشکال ذوزنقه‌ای طراحی شده‌اند. سوراخ‌های کوچک تهویه موجود روی بدنه ساگارها، امکان عبور گرما و گازها را فراهم می‌کنند. محفظه‌های ساگار به دقت بر روی پایه‌ها درون کوره سفالگری و سرامیک قرار داده می‌شوند تا قطعات را از تمامی جهات احاطه کنند بدون اینکه با آنها تماس پیدا کنند. علاوه بر این، چندین ساگار نیز می‌توانند به صورت پشته‌ای روی هم قرار گیرند و با استفاده از پایه‌های متقاطع، برای پخت چند سطحی استفاده شوند.
مواد قابل احتراق پرکاربرد در تکنیک ساگار
اضافه کردن برخی مواد قابل احتراق به ساگار باعث ایجاد اثرات جوی به خصوص و ویژه‌ای می‌شود. اصلی‌ترین این مواد عبارتند از:
- خاک اره: شرایط کاهنده قوی به هنگام پخت ایجاد می‌کند و باعث محبوس شدن کربن می‌شود.
- جلبک دریایی: بخارهای سدیم تولید می‌کند که لعاب‌ها را تجزیه می‌کنند.
- گیاهان خشک شده: موجب ایجاد نقاط ظریف و درخشندگی‌‌های منحصر به فرد و زیبا می‌شود.
- تکه‌های چوب: اثرات الگوهای آبی مشابه به واترمارک ایجاد می‌کنند.
- کاغذ یا الیاف: به طور کامل می‌سوزند و طرح‌هایی خاکستری‌رنگ ایجاد می‌کنند.
در نتیجه سوختن این مواد، گازها با نفوذ به خاک رس و لعاب داخل ساگار تاثیرات جالبی را بر روی سطح قطعات ایجاد می‌کنند.
فرآیند پخت با استفاده از تکنیک ساگار
پخت با استفاده از سگرها شامل مراحل کنترل شده‌ای به شرح زیر است:
بارگذاری: ساگارها را در ابتدا پر می‌شوند و بر روی پایه‌ها درون کوره قرار می‌گیرند.
بیسکوئیت: کوره به دمای بیسکوئیت رسانده می‌شود تا سختی اولیه به دست آید.
خنک‌سازی: سپس باید کوره خنک شود و مواد قابل احتراق در ساگارها قرار گیرند.
پخت کم‌حرارت: کوره دوباره گرم می‌شود تا احتراق کامل مواد درون ساگارها انجام شود.
پخت دمای بالا: دما افزایش می‌یابد تا لعاب به درستی پخته شود.
خنک‌سازی: حال باید به کوره فرصت داد که به آرامی خنک شود تا لعاب به طور کامل توسعه یابد.
پیروی دقیق از این مراحل برای ایجاد آثار جذاب، ویژه و منحصر به فرد تکنیک ساگار بر روی سفال ضروری است.
انواع کوره‌های مناسب برای پخت با استفاده از تکنیک ساگار
این تکنیک به طور سنتی در کوره‌های چوب‌سوز استفاده می‌شد، اما امروزه می‌توان آنها را در کوره‌های گازی یا برقی نیز به کار گرفت. به طور کلی می‌توان گفت هر کوره‌ای که قادر به تامین دمای حدود 1300 درجه سانتیگراد (2300 الی 2400 درجه فارنهایت) باشد، برای استفاده از تکنیک ساگار مناسب و سازگار است.
نکاتی برای دستیابی به نتایج موفقیت‌آمیز در پخت با تکنیک ساگار
برای دستیابی به سفال‌های زیبا با بهره‌گیری از تکنیک ساگار، لازم است که نکات زیر را رعایت شوند:
- استفاده از درپوش تهویه‌دار: استفاده از درپوش‌های دارای منافذ کمک می‌کند تا گردش هوا فراهم شود که به بهبود فرآیند پخت کمک می‌کند.
- پیش‌گرم کردن و خنک کردن البته با احتیاط: لازم است ساگارها را با احتیاط پیش‌گرم و به آرامی خنک نمود تا تحت گرادیان حرارتی شدیدی قرار نگیرند و از شکستن آنها جلوگیری شود.
- استقرار صحیح ساگارها: ساگارها باید به گونه‌ای قرار داده شوند که حداکثر تماس با شعله و حرارت را داشته باشند.
- اجتناب از باز کردن کوره پیش از خنک شدن کامل: تا زمانی که کوره به طور کامل خنک نشده است، باید از باز کردن آن خودداری نمود.
جمع‌بندی:
در این نوشتار، به بررسی تکنیک باستانی ساگار در پخت قطعات سفالی و سرامیکی پرداختیم. پخت به روش ساگار تکنیکی است که ترکیبی از علم و شگفتی را در هم می‌آمیزد. از این تکنیک می‌توان با ترکیب مواد مختلف، نتایج شگفت‌آور و متنوعی گرفت. از ویژگی‌های این تکنیک می‌توان به شیوه پخت غیرمستقیم، تنوع مواد مورد استفاده به هنگام پخت و در نتیجه شکل‌گیری رنگ‌ها و الگوهای منحصر به فرد اشاره کرد. تکنیک ساگار به سفالگران این امکان را می‌دهد که آثار هنری با ویژگی‌های بصری متنوع و جذاب تولید کنند و به همین دلیل، در دنیای شگرف سفالگری بسیار مورد توجه است.
