ترکیبات مکمل در سفالگری چیست؟

ترکیبات مکمل در سفالگری یا مواد مکمل به موادی گفته می‌شود که به عنوان افزودنی‌ها در فرآیند تولید سفال و سرامیک استفاده می‌شوند. این مواد مکمل می‌توانند به منظور بهبود خواص ماده سفالی، تغییر رنگ، کنترل انقباض و انبساط، افزایش پایداری حرارتی، کاهش خمیردانه و یا بهبود ویژگی‌های دیگر استفاده شوند. از ترکیبات مکمل به عنوان مواد کمکی، رنگ دهنده، ذوب کننده و همچین برای پایین آوردن دما استفاده می کنند.

انواع ترکیبات مکمل در سفالگری

ترکیبات مکمل ویژگی مربوط به خود را دارند و انواع آن ها شامل موارد زیر می باشد:

• مکمل سیلیس
• مکمل فلدسپات
• مکمل تالک
• مکمل لویی
• مکمل آشنو

مکمل سیلیس

سیلیس  یکی از ترکیبات مکمل مهم در صنعت سفالگری می باشد. سیلیس، که به صورت اکسید سیلیسیوم در طبیعت یافت می شود جزء ترکیبات مکمل در سفالگری است که جهت ساخت لعاب سفالگری و بدنه مورد استفاده قرار می‌گیرد. میزان استفاده از سیلیس در لعاب به درجه حرارت بستگی دارد زیرا در درجه حرارت پایین نسبت به درجات بالاتر به سیلیس کمتری نیاز است.

سیلیس بسیار سخت و با دوام می باشد و نسبت به ترکیبات دیگر کمتر تحت تاثیر مواد شیمیایی می باشد که این خاصیت موجب استفاده از آن در لعاب کاری گردیده است. همچنین اضافه کردن سیلیس به خمیر سفالی می‌تواند انقباض را کاهش داده و استحکام محصول را افزایش دهد. نکته قابل توجه در خصوص این مکمل این است که هرچه میزان سیلیس در لعاب بیشتر باشد نقطه ذوب را افزایش می دهد.

مکمل فلدسپات

فلدسپات یکی دیگر از ترکیبات مکمل مهم در صنعت سفالگری می باشد. فلدسپات‌ها گروهی از مواد معدنی هستند که به رنگ‌های سفید متمایل به صورتی، خاکستری و قهوه‌ای دیده می‌شوند. در سفالگری، فلدسپات‌ها به عنوان منبع اصلی آلومینیوم در ساخت سرامیک‌ها و سفال‌ها استفاده می‌شوند. از فلدسپات ها برای ترکیبات قلیایی، کاهش میزان تخلخل، جذب بهتر آب بدنه، افزایش فشار و مقاومت در برابر ضربه و پایین آوردن نقطه ذوب لعاب استفاده می کنند. نوع و مقدار استفاده شده از فلدسپات‌ها بستگی به نوع محصول و خواص مورد نیاز دارد.

مکمل تالک

تالک یکی از ترکیبات مکمل در سفالگری می باشد که در طبیعت به رنگ سفید و سبز روشن دیده می شود. این مکمل غالبا با ناخالصی‌هایی نظیر آلومین، آهک، مواد قلیایی و … همراه است.  نام دیگر مکمل تالک، سنگ صابون است و همانطور که از نام آن پیداست، این مکمل حالت چرب و صابونی شکل دارد که با آب ترکیب نمی‌شود . همین ویژگی تالک موجب استفاده از آن برای ساخت بدنه های سازه سفالی می شود.

مکمل لویی

لویی گیاهی نی مانند با تنه بلند است که در مناطق کویری می روید. از نوک گیاه لویی، ماده‌ای نرم و استوانه‌ای شکل گرفته می شود که سفالگران از آن به منظور افزایش چسبندگی ملکولی بین ذرات گل سفال استفاده می کنند . مکمل لویی یکی از ترکیبات مکمل بسیار با اهمیت است که در تهیه سفال هایی با ابعاد بزرگ و دیواره های ضخیم بسیار کاربردی است. وجود این مکمل در گل سفال از ترک خوردن و خشک شدن  بدنه سفال جلوکیری می کند.

مکمل آشنو

گیاه آشنو که نام دیگرش آشنون می باشد گیاهی کویری ست که به آن قلیا نیز می گویند. علت نام گذاری آن این است که از خاکستر آن در لعاب‌های قلیایی برای پایین آوردن نقطه ذوب لعاب استفاده می کنند. استفاده از این مکمل به مروز زمان منسوخ گردیده و جای خود را به اکسید های قلیایی دادند.

معرفی اکسید ها و انواع مختلف آن

اکسیدها یکی از ترکیبات بسیار مهم در سفالگری می باشند که به علت خواصی چون فلاکس ،کمک ذوب بودن و تنوع رنگی در صنعت سفالگری و سرامیک سازی بسیار پر کاربرد هستند. این مواد می توانند دمای پخت را به طور محسوسی کاهش دهند. اکسید ها از نر کمک ذوب بودن در دو دسته قلیایی و قلیایی خاکی طبقه بندی می شوند.

عناصری نظیر اکسید سدیم و اکسید پتاسیوم جزء دسته اکسیدهای قلیایی محسوب می گردند و اکسیدهایی مانند اکسید کلسیم و منیزیم جزء طبقه اکسیدهای قلیایی خاکی محسوب می شوند که نقطه ذوب آن ها بسیار بالاست. از این اکسیدها برای ساخت قطعات نسوز و دیر گداز کوره استفاده می کنند .

البته اکسیدهایی دیگری نظیر سرب و روی نیز در ساخت لعاب مورد استفاده قرار می گیرند اما باید خاطر نشان کرد وجود سرب در لعاب خطرناک است زیرا سرب سمی می باشد و استفاده از آن در ساخت ظروف سفالی غذا خوری توصیه نمی شود. این اکسید سمی سلامتی انسان را به خطر می  اندازد.

انواع اکسیدهای رنگی و کاربرد آنها

اکسید آهن

هنرمندان در عرصه سفالگری برای ایجاد رنگ حنایی و قرمز از اکسیدآهن استفاده می کنند. نقوش قرمز رنگی که در سفالینه های قدیمی دیده می شود با استفاده از اکسید آهن به تصویر کشیده شده اند.

اکسید منگنز

این اکسید از معدن استخراج شده و نام دیگرش مغن می باشد . اکسید منگنز  برای ایجاد  رنگ قهوه ای مورد استفاده قرار می یگیرد.  قلم گیری خطور در کاشی های هفت رنگ و نقوش رسم شده در سفالینه های بدون لعاب با استفاده از اکسید منگنز کشیده شده اند.

اکسید کبالت

این اکسید برای ایجاد رنگ لاجوردی کاربرد دارد. رنگ آبی کاشی های ایران که بسیار مشهور است از اضافه کردن اکسید کبالت به مایع لعاب به دست می آید.

اکسید قلع

این اکسید برای ایجاد رنگ سفید در لعاب استفاده می شود. برای تهیه این اکسید قلع را با سرب در حرارت بالا با ابزار مخصوص هم می زنند تا تبدیل به پودر شود.

اکسید مس

این اکسید برای ایجاد رنگ ابی فیروزه ای در لعاب های قلیایی استفاده می شود و از ترکیب آن با لعاب سربی رنگ سبز ایجاد می شود.

کلام آخر

با توجه به نکاتی که در متن بالا به آن ها اشاره شد  هنگام ساخت سفالینه برای اینکه بتوانیم از استحکام سازه و رنگ لعاب اطمینان حاصل کنیم، می بایست با استفاده از انواع ترکیبات مکمل در سفالگری آشنایی داشته باشیم  و نبست به ویژگی های هرکدام اشراف داشته باشیم تا به میزان درست و کاربردی از هرکدام استفاده کنیم .