كلپورگان روستايی ست واقع در 25 كيلومتری شرق شهرستان سراوان و 350 كيلومتری جنوب شرقی زاهدان مركز استان سیستان و بلوچستان که قدمتی هفت هزار ساله دارد. نام این روستا برگرفته از نوعی گیاهی دارویی به نام گلپوره است که ویژه منطقه سروان است . شغل اکثر مردم روستا کشاورزی ست و محصولات آن ها خرما، سبزیجات و مرکبات می باشد.
تنها چیزی که کلپورگان را مورد توجه قرار داده هنر سفالگری به شیوه ساخت قدیمی است که پس از گذشت نزدیک به هفت هزار سال هنوز دست نخورده باقی مانده و شیوه ساخت و نوع مواد اولیه، سینه به سینه به نسل های بعد منتقل گردیده است. ساخت سفال بدون چرخ سفالگری و با دست نظر جهانیان را به سفال کلپورگان جلب کرده است به طوریکه که تمام آثار سفالی با روش های سنتی ابتدایی و به وسیله زنان بلوچ انجام می گردد. این روستا از سال 2017 با نام “روستای جهانی سفال” در لیست شهرهای جهانی صنایع دستی قرار گرفت.
آنچه می خوانید:
سفالینه های روستای کلپورگان
در طول تاریخ هنر سفالگری توسط زنان ابداع گردید و فعالیت عمده مردان شامل شکار و کشاورزی بود. هنر سفالگری در کلپورگان نیز سینه به سینه و نسل به نسل از مادران به دختران بلوچ رسیده و در گذر زمان اصالت آن دستخوش تغییرات نشده . سفال کلپورگان بیانگر تداوم حیات نوعی سفال به نام سفال قرمز مربوط به سفالگری هزاره های قبل از میلاد است.
سفال کلپورگان توسط زنان هنرمند بلوچ تهیه می شود زنانی که بدون چرخ سفالگری و با دست خاک را به کیمیا تبدیل می کنند و با دستان هنرمند خود برای تزیین آنها ، از اشکال هندسی استفاده می‌کنند که تداعی گر نقش های باستانی می باشد. تمام ابزار این زنان سخت کوش یک سنگ بزرگ قرمز، سه سنگ کوچک، یک کاسه آب و یک تخته چوب است و سفالگران با دست به دو روش پینچ (انگشتی) و فیتیله ای آثار هنری خلق می کنند.
بانوان خلاق و هنر دوست کلپورگان دهه هاست که سعی کردند سنت پیشینیان خود را حفظ کرده و این هنر دیرینه را زنده نگه دارند. بیشتر کارای ظریف و تزیینات آثار به وسیله زنان انجام می شود و فقط مراحلی مثل آماده سازی گل و پختن سفالینه ها به عهده مردان می باشد. سفالینه های کلپورگان با پوششی برگرفته از سنگ تیتوک به رنگ قهوهای در می آیند و این آثار لعاب ندارند. محصول نهایی در اشکال مختلفی چون کاسه، کوزه، قندان، پارچ و لیوان مشاهده می شوند.
مراحل تولید سفال در کلپورگان
هنرمندان در کلپورگان «گل هاجک» را به کمک یک سنگ خرد می کنند و پس از الک کردن خاک را همراه با آب یک تا دو روز در حوضچه ای قرار می دهند و سپس آب را از آن خارج کرده و گل ته نشین شده در حوضچه را ورز می دهند. این گل به رنگ خاکستری متمایل به سبز روشن است و پس از خیس شدن به رنگ خاکستری مایل به سبز زیتونی تبدیل می شود. زنان گل ورز داده شده را در ظرفی از جنس سفال قرار داده و با دست، ظرف مورد نظر خود را شکل می دهند.
یکی از دلایلی که باعث می شود زنان در کلپورگان همچنان از روش های سنتی و قدیمی استفاده کنند خاک منطقه می باشد که انعطاف پذیری و چسبندگی زیادی دارد. سفالینه های ساخته شده قبل از قرار گرفتن در کوره سفالگری با رنگ تیتوک تزیین می شوند. نقش ها معمولا ساده و به صورت سنتی و نقطه نقطه است. نقوش به وسیله یک تکه چوب باریک از درخت خرما انجام می شود.
موزه زنده سفال کلپورگان
موزه سفالگری کلپورگان در سال 1388در زمینی به مساحت حدود سه هزار و ۸۰۰ مترمربع و با زیربنای ۲۶۰ مترمربع برای بازدید مسافران و گردشگران ایرانی و خارجی دایر گردیده است. سالانه 20تا 25هزار گردشگر از این موزه بازدید می کنند. این موزه دارای چهار اتاق بزرگ با معماری بومی است. در نمای بعضی اتاق‌ها و آجرکاری‌ها قوس‌های خاصی را ایجاد نموده اند که مشابه آن در مقابر جالق سراوان وجود دارد.
این موزه از سال ۱۳۸۸ به‌عنوان کارگاه زنده تولید سفال نام گذاری شد. بهترین زمان برای بازدید از موزه سفال زنده کلپورگان، فصول خنک سال است. به جرات می توان گفت در هیچ کجای ایران به جز سیستان و بلوچستان سفال دست ساز به روش بدوی تولید نمی کنند. در این موزه زنده سفال می توانیم، نحوه شکل گیری یک اثر باستانی را از ابتدا تا انتها با چشم خود مشاهده کنیم .
ثبت جهانی کلپورگان
روستای «کلپورگان» در مرداد ماه سال 1396 به عنوان نخستین روستا برای ثبت جهانی نامزد شد و یک ماه پس از داوری ارزیابان سازمان یونسکو به عنوان موزنده زنده سفال ثبت جهانی گردید. در آذر همان سال و در جشن ثبت جهانی این روستا، رئیس منطقه ای شورای جهانی آسیا و اقیانوسیه و معاونش لوح ثبت روستای سفالگری کلپورگان را به عنوان نخستین روستای جهانی منطقه آسیا و اقیانوسیه را به مردم هنرمند سیستان و بلوچستان تقدیم کردند.
