سفالگری یکی از هنرهای زیبا و ظروف سفالی از صنایع دستی ارزشمند ایرانی محسوب می‌شود. استفاده از سفال قدمتی دیرینه دارد و در ساخت ظروف و همچنین معماری سنتی و مدرن بسیار پرکاربرد است. دستان ماهر هنرمندان و سفالگران گل رس را به صورت انواع ظروف و گلدان‌های تزئینی و کاشی و سایر لوازم زیبا شکل می‌دهد.
این ظروف زیبا پس از ساخت در کوره سفالگری با حرارت مناسب، لعاب‌کاری می‌شوند. در این مقاله سعی داریم به لعاب سفالگری و روش تهیه و ترکیبات آن و کاربردش در سفالگری بپردازیم. اگر علاقه‌مند به این هنر زیبا هستید با ما همراه باشید.
آنچه می خوانید:
لعاب سفالگری چیست؟ و به چه دلیل استفاده می‌شود؟
در اصطلاح عامیانه رنگ و لعاب به جلوه و ظاهر زیبا و جذاب یک شی نسبت داده می‌شود. این اصطلاح ریشه در هنر سفالگری دارد. در واقع لعاب سفالگری ترکیبی از مواد آلی و معدنی متنوع با آب است که به صورت پوششی روی ظروف سفالی کار می‌شود. لعاب‌کاری هم جلوه‌ای زیبا و شفاف و صیقلی به ظروف می‌دهد و هم لایه‌ای نفوذ ناپذیر در برابر آب و… روی آن ایجاد می‌کند و استحکام و دوام ظروف را بالا می‌برد.
این پوشش دوام بالایی دارد و اگر در سطح ظروف با ابزار تیز تماس نداشته باشد، با گذشت زمان از بین نمی‌رود. بلکه از آسیب دیدن ظروف جلوگیری می‌کند. البته دوام و کیفیت لعاب بستگی به ترکیب و مرغوبیت آن دارد. همچنین روش درست لعاب‌کاری و دمای مناسب کوره سفالگری هنگام خشک کردن ظرف بسیار مهم است.
دمای مناسب باعث می‌شود تا مواد و آب داخل لعاب به اندازه کافی در سفال نفوذ کرده و کاملا جذب آن شود. همچنین حرارت بالا می‌تواند منجر به تخریب بافت لعاب شود. این درجه مناسب با توجه به نوع خاک رسی که استفاده می‌شود و همچنین ترکیبات لعاب متفاوت است.
لعاب سفالگری چگونه و از چه ترکیباتی ساخته می‌شود؟
همان‌طور که گفته شد لعاب از ترکیبات متنوعی از مواد آلی و معدنی با آب ساخته می‌شود. با توجه به تنوع این ترکیبات معمولا لعاب‌ها طیف وسیعی از رنگ‌ها را پوشش می‌دهند. این پوشش لعابی می‌تواند صرفا یک لایه‌ی بی‌رنگ شفاف باشد و یا اینکه با ترکیبی از رنگ‌های مختلف به میزان دلخواه رنگ مورد نظر شما را روی ظروف ایجاد کند.
به‌طور کلی معمولا برای ساخت لعاب از ترکیباتی مثل اکسید اهن، اکسید کبالت، اکسید کروم، اکسید مس، کربنات مس استفاده می‌شود. هر کدام از این موارد ممکن است در شرایط مختلف مثل میزان اکسیژن کوره سفالگری، رنگ‌های متفاوتی را به وجود بیاورند. به عنوان مثال رنگ آبی فیروزه‌ای کربنات فیروزه ای فیکربنات مس می‌تواند در اثر کمبود اکسیژن به قرمز روشن تغییر کند.
انواع مختلف لعاب سفالگری
لعاب‌ها انواع مختلفی دارند. می‌توانند مات یا شفاف باشند، بافت و یا رنگ انها هم ممکن است متفاوت باشد. چند نمونه از انواع مهم انها را در ادامه معرفی می‌کنیم:
- لعاب سرب: این لعاب ظاهری براق و صیقلی دارد و برای خشک شدن باید در دمای 800 درجه سانتی گراد قرار بگیرد. استفاده و کاربرد اصلی این لعاب در سفالگری است.
- لعاب قلع: این لعاب موسوم به لعاب سفید است که ظاهری مات دارد. لعاب قلع در گذشته در ایران برای هنرهای اسلامی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
- لعاب خاکستر: این لعاب از پتاس و آهک موجود در مواد طبیعی مثل چوب و گیاهان تهیه شده و در آسیای شرقی مورد استفاده است.
- لعاب فلداسپات: این لعاب در مناطق آسیایی مورد استفاده تزئینی برای ظروف غذاخوری قرار می‌گیرد.
لعاب سفالگری چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
لعاب مناسب برای اینکه به درستی به بافت سفال نفوذ کرده و در آن عجین شود، باید غلتی مناسب داشته باشد. اگر لعاب خیلی رقیق باشد نمی‌تواند به‌درستی سطح ظرف را پوشش داده و از آن محافظت کند. همچنین در صورت غلیظ بودن زیاد لعاب ممکن است روی سطح ظرف ترک و شکاف ایجاد شده و حالت صیقلی را مخدوش کند.
برای رسیدن به غلظت مناسب لعاب باید از ابتدا مواد را با میزان کم آب ترکیب کرد تا رفته رفته غلظت مورد نظر ایجاد شود. به خاطر داشته باشید که لعاب غلیظ شفافیت لازم را نداشته و به درستی جذب سفال نمی‌شود و از روی ان سرریز می‌شود.
روش لعاب کاری
اگر قصد دارید برای اولین بار ظروف سفالی خود را لعاب‌کاری کنید، حتما هنگام اماده سازی به موارد زیر توجه داشته باشید:
برای محافظت از ریه و سیستم تنفسی حتما از ماسک استفاده کرده و پوست و چشمان خود را هم از برخورد با مواد لعاب سفالگری محافظت کنید. در صورت استفاده از هرگونه ظروف و وسایل برای آماده کردن مخلوط، دیگر از آن وسایل جهت آماده سازی مواد خوراکی استفاده نکنید.
همچنین قبل از لعاب‌کاری حتما با استفاده از یک اسفنج یا دستمال مرطوب سطح سفال را از هرگونه آلودگی و ذرات اضافه و… پاک کنید تا مانع از ترک و شکاف در سطح لعاب شوید. برای این کار حتما باید دستهای‌تان تمیز باشند و یا از دستکش استفاده کنید.
حالا نوبت آماده کردن لعاب و تست کردن آن روی ظرف سفالی است. البته می‌توانید از لعاب‌های مایع اماده برای این کار استفاده کنید که دارای غلظت استاندارد هستند. اما لعاب‌های پودری با قیمت مناسب‌تری در دسترس هستند و با چند بار ترکیب‌کردن می‌توانید به غلظت مناسب دست یابید. ابتدا باید مواد پودری را از صافی مناسب عبور دهید و با هم ترکیب کنید.
سپس کم کم به آن آب اضافه کنید تا به غلظت مناسب برسید. در این مرحله میزان مواد ترکیب شده را یادداشت کنید و روی قسمتی از ظرف آن را تست کنید. برای استفاده از لعاب سفالگری روی ظرف می‌توانید از قلمو یا اسپری استفاده کنید. همچنین با فرو بردن ظرف در لعاب یا ریختن مستقیم لعاب روی ظرف هم می‌توانید این کار را انجام دهید.
در صورت مناسب بودن غلظت مواد می‌توانید با همان ترکیب بقیه لعاب را ساخته و ظروف را لعاب‌کاری کنید. در این مرحله لعاب به داخل سفال نفوذ کرده و با قرار دادن گرفتن در حرارت کوره سفالگری در آن تثبیت می‌شود. بدین ترتیب یک لایه صیقلی محکم و با دوام روی ظرف ایجاد می‌شود.
سخن پایانی
در این مقاله با ترکیبات و مواد اولیه یکی از ابزار سفالگری آشنا شدیم. همچنین کاربرد و طرز تهیه و شیوه استفاده از لعاب سفالگری برای لعاب‌کاری را بررسی کردیم. امیدواریم مطالعه این نوشته برای علاقه‌مندان به سفالگری مفید بوده باشد.
سلام خسته نباشید . امکانش باشه اموزش ویدئویی هم بزارید ممنون میشم
عالییی. مفید بود.
خوشحالم که مفید بود