چگونه سفال را خشک کنیم – فرآیند، نکات و تکنیک‌ها

هیچ چیز نا امید کننده‌تر از این نیست که اولین کاسه خود را بسازید یا اولین قوری خود را فرم دهید و سپس ببینید که در حین خشک شدن شکسته یا تاب خورده است. وقت و زحمت شما این ارزش را دارد که از آثار نفیس خود به هنگام خشک شدن محافظت کنید تا موفقیت خود را در ساخت سفالینه‌هایی زیبا و با دوام تضمین کنید.

از این رو، پس از طراحی و شکل‌دهی سفال و پیش از اینکه آن را در کوره قرار دهید، بسیار مهم است که از خشک شدن کامل آن اطمینان حاصل کرده باشید. در غیر این صورت، محصول نهایی ممکن است مقاومت بسیار پایینی داشته باشد، ترک بخورد و یا حتی به حدی که در کوره شکسته شود. با توجه به اینکه خاک رس یک ماده حساس است؛ لذا ضروری است که سفالگران فرآیند خشک کردن قطعات ساخته شده از این نوع خاک را به خوبی درک کنند تا از مشکلات احتمالی بعدی جلوگیری به عمل آید. نکته اساسی که در خشک نمودن سفال لازم است آن را رعایت نمود این است که سفال باید به آرامی و به‌طور پیوسته خشک شود تا فرآیند خشک کردن اثربخشی خود را به‌طور کامل و موثری نشان دهد. به علاوه، خشک شدن غیریکنواخت نیز می‌تواند منجر به جدا شدن در اتصالات کوچک و تاب خوردگی یا ترک‌خوردگی در لبه‌ها شود.

از این رو برای جلوگیری از چنین مشکلی لازم است شرایطی فراهم نمود تا فرآیند خشک شدن به طور یکنواخت‌تری صورت پذیرد. به طور کلی، عوامل متعددی می‌توانند بر چگونگی فرآیند خشک شدن تأثیر بگذارند؛ از جمله شرایط آب‌وهوایی، اندازه قطعه، ضخامت آن و نوع تکنیک خشک‌کردنی که استفاده می‌کنید.

عوامل مؤثر بر خشک کردن سفال

شرایط آب‌وهوایی

آب‌ وهوای مرطوب باعث می‌شود که سفال رطوبت خود را حتی پس از یک هفته نیز حفظ نماید. به منظور غلبه بر چنین شرایطی، به طور طبیعی پیشنهاد می‌شود یک هفته یا حتی دو هفته بیشتر به سفال زمان بدهید – هر چه طولانی‌تر بهتر، تا اطمینان حاصل شود که سفال کاملاً خشک شده است. از این رو، آب‌وهوای خشک برای سفالگران بسیار مفید است؛ به گونه‌ای که در اقلیم‌های خشک حتی سفال‌های بزرگتر و ضخیم‌تر نیز در عرض یک هفته و شاید حتی زودتر بسته به نحوه نگهداری، به‌طور کامل خشک می‌شوند.

اگرچه از سوی دیگر، این نکته می‌تواند به‌عنوان یک نقطه ضعف نیز مطرح شود زیرا گاهی اوقات خاک رس در اقلیم‌های خشک خیلی سریع خشک می‌شود، ترک می‌خورد یا خرد می‌شود که می‌تواند موجب به خطر انداختن یکپارچگی قطعه شود.

اندازه قطعه سفالی شما

اگر سفال شما دارای ضخامت‌های نیم اینچ یا بیشتر است، توصیه می‌شود که آن را تا سه هفته برای خشک شدن باقی بگذارید. اگر در آب‌وهوای مرطوب زندگی می‌کنید و می‌خواهید مطمئن شوید که خاک رس کاملاً خشک شده است، بهتر است یک هفته اضافی به سفال زمان بدهید تا کاملاً خشک شود. توجه داشته باشید که هنگام ساخت قطعات بزرگتر یا ضخیم‌تر، اختصاص زمان بیشتر برای اطمینان از خشک شدن کامل سفال امری بسیار ضروری، لازم و ارزشمند است.

ترکیبات خاک رس مورد استفاده

به طور کلی خاک‌های رسی دارای ترکیبات متفاوت، سطوح مختلفی از رطوبت و افزودنی‌های مختلف هستند. از این رو منطقی است که ترکیبات متفاوت خاک‌های رس‌ نقش بزرگی در مدت زمان خشک شدن سفال قبل از پخت دارد. خاک رس‌هایی با شاخص پلاستیک بالا (Plastic Index) و ترکیب ریزتر حاوی آب بیشتری هستند؛ بنابراین به زمان بیشتری برای خشک شدن نیاز دارند و امکان وقوع جمع‌شدگی (انقباض) در آنها به هنگام پخت بیشتر خواهد بود. یادآوری این نکته حائز اهمیت است که هر چه جمع‌شدگی بیشتر باشد، احتمال ترک خوردن خاک رس بیشتر می‌شود.

افزودن گراگ به خاک رس (Grog in clay) به کاهش ترک خوردن، کاهش جمع‌شدگی و تسریع در خشک شدن خاک رس کمک می‌کند. گراگ اساساً به خاک رس ریز آسیاب شده‌ای می‌گویند که قبلاً پخته شده است. ذکر این نکته ضروری است که به دلیل اینکه گراگ قبلاً پخته شده است، آب را جذب نمی‌کند و از این رو باعث سرعت بخشیدن به عمل خشک شدن می‌شود. البته گراگ یک نقطه ضعف جزئی نیز دارد که قابلیت شکل‌پذیری خاک رس را کاهش می‌دهد؛ لذا برای پروژه‌های پیچیده‌ و دارای جزئیات زیاد چندان مناسب نیست.

چگونه خشک شدن غیریکنواخت سفال را اصلاح کنیم

بسته به نوع خاک رس استفاده شده، میزان جمع‌شدگی در طی فرآیند خشک شدن می‌تواند بین 2 تا 10 درصد باشد، که البته این میزان شامل انقباض پس از پخت در کوره نمی‌شود. خاک رس‌هایی که دارای بیشترین میزان جمع‌شدگی هستند، در صورت خشک شدن غیریکنواخت ممکن است ترک بخورند. به علاوه، لبه‌های قطعات سفالی که نازک‌تر هستند و به‌طور کامل در معرض هوا قرار دارند، یکی از اصلی‌ترین نقاط آسیب‌پذیر در قطعات هستند که خشک شدن سریع یا غیریکنواخت آن‌ها می‌تواند باعث تاب خوردگی و ترک شود. بنابراین مهم است که اطمینان حاصل شود که فرآیند خشک شدن به‌طور متناسب و یکنواخت صورت گیرد تا از بروز چنین مشکلاتی تا حد امکان جلوگیری شود.

آزمایش خاک رس مورد استفاده

آزمایش خاک رس مورد استفاده یک عامل بسیار مهم در تعیین نحوه خشک شدن آن است. آزمایش کمک می‌کند که نه تنها بافت و ترکیب خاک رس را بهتر درک کنید، بلکه بتوانید سرعت خشک شدن نمونه‌ای از آن را نیز تست کنید و میزان جمع‌شدگی را پس از خشک شدن کامل خاک اندازه‌گیری کنید. همچنین می‌توانید میزان انقباض پس از پخت را نیز اندازه‌گیری کنید. بدین ترتیب آزمایش کمک می‌کند تا بتوان با آگاهی کامل از نحوه رفتار خاک مورد استفاده، چگونگی تاثیرات خشک شدن را پیش‌بینی نمود.

خشک کردن در آفتاب یا سایه؟

خشک کردن سفال به‌طور طبیعی در آفتاب، به‌طور کلی روش ایده‌آلی برای خشک کردن کامل آن است، اما می‌تواند باعث خشک شدن غیریکنواخت سفال شود. مشکلی که خشک شدن غیریکنواخت ایجاد می‌کند این است که بخش خشک، بخش مرطوب را تحت کشش قرار داده و پیش از فرآیند پخت، موجب ایجاد ترک در قطعه سفالی شما می‌شود. رویکرد مناسب برای جلوگیری از این مشکل این است که سفال خود را در سایه خشک کنید تا فرآیند خشک شدن به‌طور یکنواخت انجام شود.

پروژه‌های بزرگ مسطح

بهترین روش برای خشک کردن یکنواخت پروژه‌های بزرگ مسطح از جنس خاک رس، استفاده از تخته‌های چوبی (Plywood) روکش شده با روزنامه است. تخته‌های فشرده از خرده‌ها و ضایعات چوب (Particleboard) به دلیل ساختار غیریکنواخت کارآمد نیستند و تخته‌های دیواری (Drywall) نیز خاک رس را خیلی سریع خشک می‌کنند.

پوشاندن (Tenting)

پوشاندن یک روش عالی برای کاهش سرعت خشک شدن و ایجاد یک فرآیند طولانی‌تر، یکنواخت و اما بسیار موثر و کارآمد است. برای قطعاتی که زمان زیادی برای خشک شدن نیاز دارند، یک پوشش پلاستیکی ساده می‌تواند خشک شدن تدریجی و همچنین محافظت در برابر خشک شدن غیریکنواخت ناشی از قرار گرفتن در معرض جریان هوا را تضمین کند. اما رطوبت ناشی از خشک شدن خاک رس که در فضای زیرین پوشش‌های پلاستیکی متراکم می‌شود، اغلب باعث مرطوب شدن بیش از حد لبه‌ها و جزئیات ظریف طرح می‌شود. به همین دلیل بهتر است بین خاک رس و پوشش پلاستیکی یک لایه پارچه یا حوله‌ای کاغذی قرار دهید تا تراکم رطوبت را به خود جذب کند. تعویض منظم این پوشش‌های مرطوب با پوشش‌های خشک به خشک شدن تدریجی کمک می‌کند و همچنین از قرار گرفتن در معرض جریان هوایی که باعث خشک شدن غیریکنواخت قطعه می‌شود، جلوگیری می‌کند. در ضمن برای قطعاتی که توانایی تحمل خشک شدن سریع‌تر را دارند، می‌توانید پلاستیک را به‌طور کامل حذف کنید و فقط با استفاده از یک پارچه یا روزنامه از نفوذ جریان‌های ناخواسته هوا جلوگیری نموده و اجازه دهید رطوبت به تدریج خارج شود.

روش های جایگزین‌ برای خشک کردن قطعات سفالی

اگرچه فرآیند خشک نمودن قطعات سفالی به طور طبیعی می‌تواند زمان‌بر باشد اما می‌توان از رویکردهای جایگزین‌هایی برای این منظور استفاده کنید تا فرآیند را سرعت بخشید. با این حال باید توجه داشت که این روش‌ها با ریسک‌هایی همراه هستند، زیرا خشک شدن سریع می‌تواند باعث ایجاد ترک شود. ذکر این نکته ضروری است که حتی اگر بخواهید این فرآیند را تسریع کنید، باید مراحل این فرآیند به صورتی پیوسته و تدریجی انجام شود تا اطمینان حاصل شود که قطعه به‌طور کامل خشک شده است. در ادامه این بخش به چند روش با هدف دستیابی به یک چرخه خشک کردن کمی سریع‌تر اشاره می‌شود:

تکنیک کندلینگ  (Candling)

به عنوان رویکردی جهت تسریع فرآیند خشک شدن، می‌توانید از کوره الکتریکی استفاده کنید. روش ایده‌آل این است که دمای کوره را به 82 درجه سانتی‌گراد برسانید و آن را به مدت 8 تا 12 ساعت روشن نگه دارید. به این روش، تکنیک کندلینگ می‌گویند که می‌تواند به‌طور یکنواخت رطوبت اضافی را از قطعه شما حذف کند. این مدل در کوره های مختلف در دماهای مختلف انجام می‌شود و برای تمامی کوره ها به یک شکل نیست!

استفاده از سشوار صنعتی (Heat Gun)

استفاده از سشوار صنعتی اگرچه می‌تواند یک روش مفید برای خشک کردن باشد؛ اما اگر به درستی انجام نشود می‌تواند باعث خشک شدن غیریکنواخت قطعه شود. در این روش پیشنهاد می‌شود دمای دستگاه را روی یک سطح نسبتاً پایین تنظیم کنید و فرآیند را برای کمتر از 15 دقیقه انجام دهید تا نتیجه مد نظر حاصل شود.

سشوار (Blow Dryer)

استفاده از سشوار برای خشک کردن خاک رس می‌تواند مشکل‌زا و دردسرساز باشد؛ زیرا سشوار تمایل دارد که هوای داغ را با شدت زیاد به خاک رس بدمد و باعث خشک شدن سریع آن شود. از این رو استفاده از این روش چندان توصیه نمی‌شود. با این حال اگر می‌خواهید عمل خشک نمودن را با سشوار انجام دهید؛ بهتر است از آن در پایین‌ترین تنظیمات استفاده کنید.

فن (Fan)

فن را به‌گونه‌ای قرار ندهید که هوا را مستقیماً به قطعه بدمد. یک فن باید هوا را به طور متناسب در محیط به گردش درآورد تا با تقریب خوبی اطمینان حاصل شود که خشک شدن غیریکنواخت و در نتیجه ترک خوردن قطعه رخ ندهد.

چگونه بفهمید که سفال شما خشک شده است؟

عامل اصلی که باید برای بررسی خشک شدن سفال به آن توجه کنید، روشن‌تر شدن رنگ خاک رس است. علاوه بر این، قطعه سبک‌تر خواهد شد زیرا اگر خاک رس به‌درستی خشک شده باشد، حدود 20 درصد رطوبت خود را از دست می‌دهد. یک راهکار خوب برای تست این موضوع این است که خاک رس را در مقابل پوست خود نگه دارید. بدین ترتیب که اگر همچنان از قطعه احساس سرما دریافت می‌کنید احتمالاً قطعه هنوز خشک نشده است؛ زیرا اگر خشک باشد باید از حیث شرایط دمایی مانند دمای اتاق احساس شود.

کلام پایانی

خشک کردن سفال مرحله‌ای حساس و کلیدی از فرآیند سفالگری است. این مرحله نیاز به صبر و توجه فراوان به جزئیات دارد تا از بروز مشکلاتی مانند ترک خوردگی و تاب خوردن قطعات جلوگیری شود. با درک اهمیت کنترل و نظارت صحیح بر فرآیند خشک کردن، دادن زمان کافی به قطعات و بهره‌گیری از روش‌های ارائه شده، سفالگران می‌توانند اطمینان حاصل کنند که آثارشان به‌خوبی برای مرحله بعدی فرآیند یعنی پخت آماده شده است. تسلط بر تکنیک‌های خشک کردن به‌طور چشمگیری به موفقیت و دوام نهایی قطعات سرامیکی کمک می‌کند.

ذکر این نکته ضروری است که اطمینان از یک فرآیند خشک شدن یکنواخت قبل از پخت همیشه مفید است زیرا همانطور که ذکر شد، خشک شدن غیر یکنواخت می‌تواند منجر به جدا شدن در اتصالات کوچک و تاب خوردگی یا ترک‌خوردگی در لبه‌ها شود. با این وجود باید توجه داشت که کلید اصلی در این فرآیند، صبر است.