معرفی لعاب نمکی + آموزش ساخت لعاب نمکی

لعاب نمکی یکی از روش های لعاب زنی ظروف سفالی می باشد که اولین بار در قرن پانزدهم میلادی در کشور آلمان ابداع گردید و هنرمندان آلمانی برای توسعه این روش تلاش های فراوانی نمودند. این تکنیک در قرن نوزدهم بیشتر بر روی ظروف مصرفی مانند دیزی و پارچ انجام میشد و معمولا درکارگاه های کوچک که فقط محدود به داشتن چرخ سفالگری و آسیاب بودند انجام می شد.

یکی از جالب ترین ویژگی های لعاب نمکی این است که این نوع لعاب ها در حین پخت بوجود می آیند. در این تکنیک نمک معمولی را به داخل محفظه کوره سفالگری وارد می کنند. سدیم با سیلیسی که روی سطح ظرف وجود دارد، ترکیب می شود و لعابی را شبیه به پوست پرتغال روی ظرف به وجـود می آورد. اضافه کردن مکرر نمک به درون کوره باعث ضخیم تر شدن این لایه نمکی می شود.

نحوه  ساخت لعاب نمکی

ابتدا ظروف را با فاصله مناسب از یکدیگر در کوره می چینند تا بخار نمک بتواند از میان آنها عبور کند. در گذشته بدون نیاز به طاقچه کوزه ها را از سمت دهانه روی یکدیگر می چیدند یا ظروف بزرگتر را روی ظروف کوچکتر قرار می دادند. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که برای ایجاد لعاب نمکی بهتر است چند نمونه از ظروف را مقابل سوراخ دیدگاه ها قرار دهیم تا بتوانیم رسوب لعاب نمکی و ضخامت آن را مشاهده کنیم.

مدامی که ظرف در کوره در حال پختن می باشد نمک را توسط بیلچه یا قاشق بزرگ در آتشدان می ریزند . از آنجایی که لعاب نمکی به بخار آب نیز نیاز دارد، بنابراین محلولی از آب و نمک بر روی شعله های مشعل میریزند تا بخار شده و نمک آن روی بدنه ظرف رسوب شود.

در کوره ای با گنجایش حدود ۷۰ سانتیمتر می توانیم هر بار نیم کیلو نمک در آتشدان وارد کنیم. پس از صاف شدن هوای درون کوره و از بین رفتن بخار نمک مجددا نیم کیلو نمک به درون کوره وارد می کنیم. به طور کلی برای تولید لعاب نمکی در کوره ای با این گنجایش در مجموع ۲٫۵ تا ۳٫۵ کیلو نمک مورد نیاز است. محلول آب و نمک به سرعت بخار می شود. بنابراین برای ایجاد لعاب نمکی بهتر است هواکش های کوره بسته باشد تا از این طریق از فرار بخار نمک جلوگیری شود و نمک جذب بدنه سفال شود.

پس از اینکه چند مرحله نمک در کوره ریختیم یکی از ظروف را از کوره خارج کرده و در آب سرد قرار می دهیم تا بتوانیم ضخامت لعاب نمک را اندازه گیری کنیم. اگر ضخامت لعاب نمکی روی ظرف به میزان دلخواه نباشد مجددا محلول نمکی به آتشدان اضافه می کنیم تا به نتیجه دلخواه برسیم. درصورتی که ضخامت لعاب روی ظرف نمونه کافی باشد کوره را  سرد می کنیم.

نکته  جالب این است که هنگام ایجاد لعاب نمکی چون هواکش ها را باز و بسته می کنیم معمولا ظروف هوا می کشند و دچار دورنگی می شوند که به نوعی باعث زیبایی آن می شود. در این تکنیک لعاب یکنواخت به سختی به دست می آید و ظروف معمولا سایه روشن هستند. این ویژگی به خودی خود موجب محبوبیت تکنیک لعاب نمکی گردیده است.

دمای مناسب برای ساخت لعاب نمکی

برای تهیه لعاب های نمکی حرارت های بالا 11900 تا12609 درجه مناسب تر است و معمولارنگهای کرم سیر و قهوه ای گل های سنگواره ای در حرارت های بالا نمایان می شود. اما لعاب های نمکی را میتوان در حرارت پایین 1050 درجه نیز ایجاد کرد. مشروط به اینکه نقطه جوش گل مورد استفاده در این محدوده باشد. برای ساخت لعاب نمکی در حرارت پایین مقداری بوراکس به نمک اضافه می کنند. به طور کلی برای ایجاد لعاب نمکی درجه حرارتی که در آن بدنه ظرف سختی و شکنندگی کافی به دست آورد مناسب است.

نکات مهم ساخت لعاب نمکی

• فضای کافی در اطراف مشعل ها وجود داشته باشد تا بخار نمک به آسانی در کوره منتشر شود. نمک را می توان هم در اطراف شعله داخل کرد و هم میتوان مستقیما از بالا بر روی شعله ريخت.
• حرارت درون کوره باید همگون و یکنواخت باشد.
• به منظور جلوگیری از فرار سریع بخار نمک  کوره باید حتما دارای هواکش باشد. مناسب ترین کوره ها برای ساخت لعاب نمکی دارای هواکش از زیر هستند.
• طاقچه و ستون های کوره برای جلوگیری از جذب لعاب باید آغشته به هیدرات آلومینیوم باشند. بوسیله گرد نرم سیلیس نیز میتوان طاقچه ها را اندود کرد.
• بهترین مواد سوختنی برای لعاب نفت و گاز می باشد اما لعاب هایی که با سوختن هیزم در کوره به وجود می آیند بی شک زیباترند.

برای تهیه لعاب نمکی از چه گلی استفاده کنیم؟

برای تهیه لعاب نمکی معمولا از هر نوع گلی می توان استفاده نمود اگرچه با اضافه کردن سیلیس به گل میتوانیم لایه ضخیم تری از لعاب نمکی ایجاد کنیم . همچنین اگر گل مورد استفاده دارای اکسید آهن باشد لعاب نمکی تیره تر و ضخیم تر می شود بنابراین برای ایجاد رنگهای روشن تر از گل هایی با مقدار آهن کمتر استفاده می کنیم.

رنگهای لعاب نمکی

برای رنگ آمیزی لعاب نمکی از دوغاب رنگین  استفاده می شود که معمولا حاوی مقدار زیادی سیلیس هستند. برای ایجاد رنگ آبی از کبالت و برای ایجاد سایه های قهوه ای  و تیره تر از آهن استفاده می شود. سفالگر می تواند به جای استفاده از دوغاب های رنگی محلول اکسید ها را به صورت مستقیم با استفاده از قلمو به طور نازک روی ظرف استفاده کند. رنگ لعاب نمکی معمولا محدود است زیرا از تنوع رنگ های اکسیداسیون بی بهره است. استفاده از لعاب نمکی برای ظروف کنده کاری و نقش برجسته جلوه زیباتری به اثر می بخشند و زبری آن به صورت دانه های برجسته، زیبایی سطح سفال را دو چندان می کند.

مشکل لعاب نمکی و راه حل آن

یکی از مشکلات مهمی که در تهیه لعاب نمکی ممکن است رخ دهد این است که بخار نمک نمی تواند از روزنه ها به درون کوره نفوذ کند و درنتیجه لایه لعاب تشکیل نمی شود. برای حل این مشکل میتوان از دو روش استفاده کرد:

• راه حل اول این است که درون ظرفی که می خواهیم لعاب نمکی بزنیم را به روش معمولی لعاب بزنیم. برای اینکار معمولا از لعاب سربی استفاده می کنند زیرا لعاب سربی با وجود براقیت بالا، تحت تاثیر لعاب نمکی قرار نمی گیرد. علاوه بر لعاب سربی از لعاب سنگواره ای نیز می توان در تهیه لعاب نمکی استفاده کرد.
• راه حل دوم استفاده از گل آلبانی یا مشابه آن برای ظرفی است که میخواهیم لعاب نمکی بزنیم. این گل چسبندگی و آهن زیادی دارد و می تواند از نفوذ بخار نمک جلوگیری کند.

یکی دیگر از مشکلات این تکنیک لعاب زنی این است که کوره ای که در آن لعاب پخته می شود به علت جذب نمک طول عمر کوتاه تری دارد و خیلی زود فرسوده می گردد. همچنین بر اثر بخار کلر آلودگی هوا ایجاد می شود که برای حل این مشکل میتوان به جای نمک از بیکربنات سدیم استفاده نمود تا از ساطع شدن گازهای سمی از درون کوره هنگام پخت جلوگیری کرد.

کلام آخر

به طور کلی می توان گفت لعاب نمکی یکی از تکنیک‌های رایج در سفالگری است که به طراحی الگوها و طرح‌های زیبا روی سطح ظروف سفالی می‌پردازد. در این تکنیک، نمک‌ها بر روی سطح ظروف پخش می‌شوند و باعث ایجاد الگوها و طرح‌های منحصر به فرد می‌شوند. امیدوارم مطالب بالا برایتان مفید بوده باشد.